Spijkerkwartier: optimistische lichtheid en materiële verfijning
Een hoekig wooncomplex met ogenschijnlijk eenvormige huizen heeft van dichtbij juist een optimistische lichtheid en materiële verfijning door een robuuste baksteen en geanodiseerd aluminium. De gevel heeft schuiframen van vloer tot plafond wat licht en lucht brengt in de woningen met elk een uniek vloerplan.
Het wooncomplex Spijkerkwartier in Arnhem oogt rechttoe rechtaan, wellicht ietwat kil zelfs. De vier identieke woonrijen van elk vier aangrenzende woningen hebben een heldere vorm – rechthoekige platte dozen zijn het feitelijk. Doordat ze haaks op de weg staan, ogen ze ook nog eens strak in het gelid. De gevels bestaan aan de tuinkant uit één grote raampartij. Aan de andere kant zijn de gevels juist gesloten, met diepe en hoge kloosterachtige ramen. Het is in alle opzichten – en uit alle gezichtspunten – een hoekig wooncomplex met een opvallende repetitieve vlakverdeling. Deze herkenbare uitstraling wordt versterkt doordat de woningen uit één kleur bestaan: een lichte grijstint, eerder vaal wit eigenlijk. De huizen zijn bovendien van de straat afgeschermd met muren in dezelfde witte baksteen; zelfs de lage muurtjes van de buitentuintjes zijn ervan gemetseld. De zestien woningen vormen een compact wijkje in de wijk.
“Wij wilden een gevoel van collectiviteit creëren voor de bewoners”, verheldert architect Oliver Thill van het Atelier Kempe Thill de radicale kleur- en vormkeuze. “Tussen de vier woongebouwen zijn steegjes gevormd die weliswaar openbare weg zijn – de postbode moet er bijvoorbeeld doorheen voor zijn ronde – maar aanvoelen als een gemeenschappelijke ruimte voor de bewoners.” Al speelden ook praktische overwegingen een rol voor de keuze van vier afzonderlijke gebouwen. “Op deze locatie stond eerst een school bestaande uit vier losse gebouwen. Een vergelijkbare verkaveling was voorgeschreven in het stedenbouwkundige plan. Door te kiezen voor een strakke vorm konden we een maximum aan individuele woonhuizen met een eigen tuin realiseren op een relatief kleine binnenstedelijke kavel. Bijkomend voordeel is ook dat er vanuit de doorgaande straat nu nog steeds een vrij uitzicht is op de hoge boomtoppen van het achterliggende parkje.”
Schijnvoeg
Van dichterbij blijkt het geometrische en monochrome wooncomplex verfijnd en delicaat. De muren lijken opgebouwd uit een opvallend kleine baksteen. “Wij hebben een speciale steen voor dit project ontworpen met een reguliere afmeting, die in het midden een inkeping of schijnvoeg heeft. Deze steen wordt traditioneel in halfsteensverband gemetseld, waarbij ook de schijnvoeg wordt opgevuld met specie. De verticale voegen zijn daardoor niet meer te onderscheiden van de dilatatievoegen. Dit zorgt voor een monolithische uitstraling van de muur.” De baksteen is ruw gebakken, waardoor er willekeurige schroeiplekken zichtbaar zijn, die de kleur dempen. De bakstenen zijn zo gemetseld dat ze zonder venster doorlopen tot de platte, ranke aluminium kozijnen, wat de geslotenheid van de noordgevel benadrukt.
De straatstenen die van de stoep naar de steegjes voeren hebben ook een witte kleur, waardoor bewoners heel vanzelfsprekend de weg naar hun steeg vinden. Deze kunnen worden afgesloten met een hek. “Het hek is minder functioneel maar eerder symbolisch, als een zachte markering van de grens tussen openbaar en privaat.” De stegen zijn drie meter breed en nodigen uit tot gemeenschappelijk gebruik. “Hier kunnen kinderen veilig spelen en in de zomer kan er gezamenlijk worden gegeten.” De tuinen van de afzonderlijke huizen zijn ommuurd, waardoor ze patio’s lijken. Dit biedt maximale privacy op deze dichtbebouwde kavel. Om die reden is ook voor een lichte steen gekozen. “Door de weerkaatsing valt meer licht in de huizen en ogen de ruimtes groter.” De aluminium kozijnen van de raampartijen zijn al even strak als de gebouwen en geanodiseerd in een lichte bronskleur, wat de eenvoudige woningen het cachet van een villa geeft. De referentie was “een optimistische lichtheid die doet denken aan klassieke Amerikaanse mid-century woonwijken van de 20e eeuw”, aldus de architect.
Privacy
In contrast met de eenvormige gevels en de collectieve buitenruimte zijn de afzonderlijke woningen gericht op het individu. De plattegrond is op beide woonlagen variabel en kan worden aangepast aan de individuele woonwensen. “Elk huis is uniek. Sommige woningen hebben zelfs een kelder.” De tuingevel – feitelijk één groot raam – ligt op het zuiden voor maximale lichtinval. Door de vide in sommige huizen valt dat licht bovendien ver het huis in. De bijna drie meter hoge en brede aluminium schuifpui boven én beneden geeft een sterk buitengevoel op zonnige dagen. De onmisbare zonwering is opgenomen in het aluminium kozijn van het raam en de schuifpui en heeft eenzelfde licht kleur. Tegelijkertijd is de noordzijde van de gebouwen gesloten, wat de privacy versterkt. De voorkant van de ene bewoner kijkt immers uit op de achterkant van de andere.
Het wooncomplex komt tegemoet aan individuele woonwensen en leefstijlen. Iedereen kan letterlijk zijn eigen woning vormgeven. Tegelijkertijd is het een woongemeenschap die zich onderscheidt van de omliggende Arnhemse wijk Spijkerkwartier. Een gevoel van saamhorigheid – naoberschap heet dat op het omliggende Gelderse platteland – is geherintroduceerd in een sterk binnenstedelijk leefklimaat. Ook is er een visueel contrast tussen de uniforme uitstraling en de hoge mate van materiële verfijning door een bijzondere baksteen en geanodiseerde aluminium kozijnen. Dat maakt van het project een innovatieve woontypologie die tegemoetkomt aan de eisen van de moderne stadsbewoner.
